Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς Πατέρας τῆς Θ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου π. Γεώργιος Μεταλληνός,

Πρόλογος Καθηγουμένου

Ὁ Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Μεταλληνός, Ὁμότιμος Καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, εἶναι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ δὲν χρειάζονται συστάσεις. Τὸ ἐγνωσμένο ἦθος του, τὸ ὁμολογιακὸ ὀρθόδοξο φρόνημὰ του, ἡ ἐμπνευσμένη ἁγιοπατερικὴ θεολογία του, ἡ θαρραλέα τοποθέτησή του σὲ φλέγοντα ἐκκλησιαστικά, ἐθνικὰ καὶ κοινωνικὰ ζητήματα τὸν ἔχουν καταξιώσει καὶ τὸν ἔχουν καταστήσει σημεῖο ἀναφορᾶς στὴν συνείδηση τοῦ λαοῦ μας.

Ἀποτελεῖ, λοιπόν, ἰδιαίτερη τιμὴ καὶ εὐλογία γιὰ τὴν Ἱερὰ Μονὴ μας ἡ ἔκδοση ἑνὸς ἀκόμη ὁμολογιακοῦ κειμένου τοῦ πατρὸς Γεωργίου. Πρόκειται γιὰ τὴν ὁμιλία ποὺ ἐξεφώνησε στὴν Λάρισα, κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λαρίσης κ. Ἰγνατίου, τὴν Β΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν, ἡμέρα ποὺ ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τὴν μνήμη τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Ἕνα κείμενο ἰδιαίτερα ἐπίκαιρο στὶς μέρες μας, ποὺ ἡ Ἐκκλησία μας βάλλεται ἀπὸ τὴν αἵρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς συνοψίζει τὴν διδασκαλία τῶν προγενεστέρων Πατέρων καὶ εἶναι προσωπικὰ γνώστης τοῦ θαβωρείου φωτός, ὁπότε μιλᾶ γιὰ τὴ δόξα καὶ τὴ Χάρη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ αὐθεντικῶς καὶ ἐξ ἰδίας βιωματικῆς ἐμπειρίας. Ἡ ἀντιμετώπιση ἀπὸ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τῆς παπικῆς αἱρέσεως τοῦ Βαρλαάμ περὶ κτιστῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ καὶ κτιστῆς θείας χάριτος (ποὺ ἀποτελεῖ μέχρι σήμερα κύριο παπικὸ δόγμα καὶ ἀγεφύρωτο ἐμπόδιο στὴν προοπτικὴ τῆς «ἑνώσεως») ἀποτελεῖ τὸ ἀσφαλὲς πρότυπο τῆς ὀρθοδόξου στάσεως ἔναντι τῶν παπικῶν. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ καὶ εἶναι ὁ ὁδοδείκτης, ποὺ χαράσσει διαχρονικὰ τὴν πορεία καὶ ὁριοθετεῖ τὴν ὀρθόδοξη στάση ἔναντι τῶν ἑτεροδόξων καὶ τῶν οἰκουμενικῶν διαλόγων συνολικά. Ἡ ὀρθόδοξη πατερικὴ διδασκαλία γιὰ τὶς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐκφράστηκε ἀπὸ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, κατοχυρώθηκε συνοδικὰ μὲ τὴν ἐνάτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο (1341 1343) στὴν Κωνσταντινούπολη.
Στὴν ὁμιλία του ὁ π. Γεώργιος παρουσιάζει ἐμπεριστατωμένα τὴν μεγάλη δογματικὴ καὶ θεολογικὴ σημασία καὶ τὸν οἰκουμενικὸ χαρακτήρα τῆς ὀγδόης (ἐπὶ Ἁγίου Φωτίου, 879) καὶ τῆς ἐνάτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἀνασκευάζοντας τὴν δυτικῆς προελεύσεως θεολογικὴ ἀντίληψη, ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει καὶ ποὺ ἀναγνωρίζει μόνον τὶς πρῶτες ἑπτὰ Οἰκουμενικὲς Συνόδους. Θὰ θέλαμε καὶ ἀπὸ τὴν θέση αὐτὴ νὰ εὐχαριστήσουμε γιὰ μία ἀκόμη φορὰ τὸν π. Γεώργιο Μεταλληνὸ γιὰ τὴν εὐγενικὴ προσφορὰ τοῦ κειμένου του καὶ γιὰ τὴν ἀνεκτίμητη προσφορὰ του στὸ χῶρο τῆς ὁμολογιακῆς θεολογίας καὶ ὄχι μόνο. Τὸν εὐχαριστοῦμε θερμὰ γιὰ τὶς τεκμηριωμένες θεολογικὲς μελέτες του, τὴν πληθώρα τῶν ἄρθρων, τῶν δημοσιευμάτων, τῶν ὁμιλιῶν καὶ τῶν εἰσηγήσεών του, γιὰ τὴν σταθερή, διακριτική, ἀγωνιστικὴ καὶ πνευματικὴ παρουσία καὶ μαρτυρία του, ποὺ ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν συντηροῦν καὶ ἐνισχύουν τὴν ὀρθόδοξη δογματικὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ μας. Εἶναι αὐτὰ ποὺ μᾶς στηρίζουν, μᾶς παρηγοροῦν, μᾶς ἐνδυναμώνουν καὶ μᾶς καθοδηγοῦν. Εὐχόμεθα ὁ Θεὸς νὰ τοῦ ἀνταποδίδει μὲ οὐράνια χαρίσματα τοὺς κόπους καὶ τοὺς ἀγῶνες του γιὰ τὴν διαφύλαξη τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεώς μας.

Ὁ Καθηγούμενος Ἀρχιμ. Ἀθανάσιος Ἀναστασίου

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς 
Πατέρας τῆς Θ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου

Σεβαστοὶ πατέρες, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί! Ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ συμπίπτει μὲ τὴν 14η Νοεμβρίου. Ἡ Σύνοδος ὅμως τοῦ 1368, ἡ ὁποία διακήρυξε εἰς τὸν κόσμο τὴν ἁγιότητα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, λόγῳ τῶν θαυμάτων τὰ ὁποῖα ἐποίει καὶ ὄχι λόγῳ τῆς παιδείας του, οὔτε λόγῳ τῶν συγγραμμάτων του, ποὺ εἶναι τὸ ὑψηλότερο στὴν ἐποχή του ἐπίτευγμα, ἀλλὰ καὶ στὴν κορυφὴ συγχρόνως τῆς ἁγιοπατερικῆς θεολογικῆς παραδόσεως, μετέφερε τὴ μνήμη τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ εἰς τὴν Β΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν. Εἶναι μία πράξις συμβολικὴ καὶ ἀποφασιστική, διότι ἡ σημερινὴ ἡμέρα τιμᾶται ἀπὸ τοὺς Ὀρθοδόξους ὅλου τοῦ κόσμου ὡς ἐπέκταση καὶ προέκταση τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἶναι συνέχεια τῆς νίκης τῆς Ἐκκλησίας ὡς σώματος Χριστοῦ καὶ ἐν Χριστῷ κοινωνίας ἐναντίον τῆς πλάνης. Δὲν εἶναι νίκη προσώπων ἐναντίον ἄλλων προσώπων, δὲν εἶναι νίκη παρατάξεων ἐναντίον ἄλλης παρατάξεως ἤ ἄλλων παρατάξεων, ἀλλὰ εἶναι ἡ νίκη τῆς Πίστεως. Ὁ θρίαμβος τῆς Πίστεως ὡς τρόπου σκέψεως, ὡς τρόπου ζωῆς καὶ ἐμπειρίας ἁγιοπνευματικῆς, ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει τὸν ἄνθρωπο εἰς τὴν θέωση. Εἶναι νίκη δηλαδὴ τῆς σωτηρίας, τὴν ὁποία εἰσήγαγε στὴν ἱστορία ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἄσαρκος εἰς τὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ ἔνσαρκος εἰς τὴν Καινὴ Διαθήκη. Γιὰ νὰ κατανοήσουμε τὴ σημασία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τὸν ὁποῖο εἰς τὸν τίτλο τῆς ἀποψινῆς ὁμιλίας ὀνομάζουμε Πατέρα τῆς 9ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, θὰ ἤθελα νὰ ὁριοθετήσουμε τὰ συστατικὰ τοῦ τίτλου αὐτοῦ.

Ἡ προσωπικότητα τοῦ Ἁγίου

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 1296 καὶ σπούδασε φιλοσοφία, κυρίως ἀριστοτελική, σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε ὅταν ἔδινε δεκαεξαετιὴς τὶς ἐξετάσεις του εἰς τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὁ μεγάλος λόγιος ὁ Θεόδωρος Μετοχίτης ἐνθουσιασμένος νὰ τοῦ πεῖ: «Παιδί μου, οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Ἀριστοτέλης θὰ μποροῦσε νὰ ἐκφραστεῖ κατὰ καλύτερο τρόπο». Θεολογία ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἐσπούδασε εἰς τὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Δὲν ἦταν κάποιο ἵδρυμα κρατικό, διότι ἡ Θεολογικὴ Σχολὴ εἶναι τὸ μοναστήρι, εἶναι τὸ (κοινοβιακό) μοναστήρι. Μέσα στὸ μοναστήρι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἔγινε Θεολόγος. Μέσα ἀπὸ τὴν ἄσκηση καὶ τὴν πνευματικὴ ζωή. Εἰς τὸ Παπίκιον Ὄρος, μεταξὺ Μακεδονίας καὶ Θράκης, στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ στὴν Βέροια, μὲ τὴ αὐστηροτάτη ἄσκησή του. Πέντε ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος ἦταν ἀπομονωμένος εἰς τήν ἀναχωρητικὴ ἄσκηση, τὴν βαρειὰ ἄσκησή του, καὶ δύο ἡμέρες κατέβαινε γιὰ νὰ συζητήσει μὲ τὸ μοναστικὸ σῶμα τὰ προβλήματα, νὰ μετάσχει δηλαδὴ στὴν κοινωνικὴ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ τῶν συμμοναστῶν του. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀναδείχθηκε σὲ μέγα Θεολόγο τῆς Ἐκκλησίας, διότι εἶχε τὶς κατάλληλες προϋποθέσεις. Ἦταν ὁ Θεολόγος τῆς ἀσκήσεως, τῆς μετανοίας, καὶ ὄχι ὁ Θεολόγος τῶν πτυχίων καὶ τῶν πανεπιστημιακῶν τίτλων. Ἐπιτρέψτε μου νὰ τὸ πῶ. Μὲ ἀξίωσε ὁ Θεός, τὸ λέγω γιατὶ τώρα βρίσκομαι στὸ τελευταῖο στάδιο τῆς ζωῆς μου, δὲν ξέρω πόσο ὁ Θεὸς θὰ μ’ ἀφήσει στὸν κόσμο, ἀγγίζω τὰ ἑβδομήντα. Λέγω συνήθως, ὅσα πτυχία καὶ νὰ ἔχουμε δὲν μᾶς καταξιώνουν ὡς Θεολόγους. Μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἔχω πέντε πανεπιστημιακὰ διπλώματα, τρία πτυχία καὶ δύο «Ντοκτορά», διδακτορικοὺς τίτλους, διδακτορικὸ Θεολογίας καὶ Φιλοσοφίας Ἱστορίας, αὐτὰ σὲ ξένο Πανεπιστήμιο. Γιατὶ τὰ εἶπα αὐτά; Γιὰ νὰ ἐπαναλάβω αὐτὸ ποὺ ἀρέσκομαι νὰ λέγω συνήθως, ὅτι ὅλα αὐτά, οἱ τίτλοι καὶ τὰ πτυχία εἶναι μηδὲν καὶ κάτω τοῦ μηδενός, μηδὲν καὶ κάτω τοῦ μηδενός, ἕνα τίποτα. Ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο χρειάζομαι καὶ μάλιστα ὡς Κληρικός, εἶναι μιὰ ἀχτίδα τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Λίγη Χάρη Θεοῦ χρειάζομαι, γιὰ νὰ ἀνταποκριθῶ εἰς τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ διακονήματος καὶ λειτουργήματὸς μου, καὶ σ’ αὐτὸ πιστεύω ὅτι θὰ συμφωνοῦν ὅλοι οἱ σεβαστοὶ συνάδελφοι ἐν Χριστῷ, ποὺ εἶναι στὸ Ἅγιον Βῆμα. Ἔγινε, λοιπόν, μ’ αὐτὴν τὴν Θεολογία συνεχιστὴς τῶν Ἁγίων Πατέρων, ὡς Θεολόγος κατεξοχὴν τῆς παραδόσεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐντάχθηκε σὲ μιὰ σκυταλοδρομία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ἀρχίζει μὲ τοὺς Ἀποστόλους, τοὺς Ἀποστολικοὺς Πατέρες, μὲ πρῶτον τὸν Ἅγιο Ἰγνάτιο Ἀντιοχείας, συνεχίζεται μὲ τὸν Ἅγιο Εἰρηναῖο, μὲ τὸν Ἅγιο Κυπριανό, φθάνει στὸ Μέγα Ἀθανάσιο, τοὺς Καππαδόκες Πατέρες, τοὺς Κυρίλλους, τῶν Ἱεροσολύμων καὶ τῆς Ἀλεξανδρείας, καὶ συνεχίζεται αὐτὴ ἡ σκυταλοδρομία μὲ τὸν Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, τὸν Μέγα Φώτιο τὸν 9ο αἰῶνα, γιὰ νὰ κορυφωθεῖ τὸν 14ο αἰῶνα στὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ ἐν συνεχείᾳ στοὺς ἁγίους Κολλυβάδες Πατέρες, τοὺς ἡσυχαστὲς τοῦ 18ου αἰώνα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, Φώτιος, Γρηγόριος Παλαμᾶς καὶ Μάρκος Εὐγενικὸς εἶναι στὴν εὐθεία γραμμὴ τῆς παραδόσεως, ἡ ὁποία προέβαλε τοὺς ἁγίους Πατέρες, τὴν σκέψη τους καὶ τὴν βιοτή τους ἀπέναντι στὴν ἀλλοτριωμένη καὶ διεστραμμένη Δυτικὴ Χριστιανοσύνη. Παρ’ ὅλα αὐτά, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὁ Θεὸς τὸ ἐπέτρεψε, γιὰ νὰ τὸν δυναμώσει περισσότερο ἔγινε καὶ ὁμολογητὴς τῆς πίστεως. Κατηγορήθηκε ὡς καινοτόμος καὶ μάλιστα ὡς αἱρετικός. Αὐτὴ ἤτανε ἡ κρίση τοῦ 14ου αἰῶνος. Μετὰ τὴν Πενθέκτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο (691/2) ἔχουμε τέτοια παραδείγματα μέσα στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 7ου αἰῶνος καὶ ἑξῆς. Οἱ Ἅγιοι νὰ θεωροῦνται ὡς καινοτόμοι, οἱ Ἅγιοι νὰ θεωροῦνται ὡς αἱρετικοί, διότι δὲν συμφωνοῦσαν μὲ μιὰ πολιτικὴ Θεολογία, ἡ ὁποία εἶχε διαδοθεῖ, μὲ Ἱεράρχες καὶ Θεολόγους, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦσαν νὰ τὰ ἔχουν καλὰ μὲ τὴν ἐξουσία, γιὰ νὰ καρποῦνται ὀφέλη γήινα καὶ προσωρινά. Τὸ 1343 ἐφυλακίσθη ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴ φυλακὴ τῶν ἀνακτόρων καὶ τὸ 1344 καταδικάσθηκε σὲ ἀκοινωνησία! Σύνοδοι εἴχαν καταδικάσει παλαιότερα τὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο, (σκεφτεῖτε τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο!) δύο φορὲς σὲ ἐξορία, ὥστε νὰ πεθάνει στὴν ἐξορία. Ἀνάλογες Σύνοδοι κατεδίκασαν τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, γιατὶ δὲν ἦταν πρόθυμος νὰ ὑπηρετήσει τὰ συμφέροντα τῶν ἰσχυρῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου καὶ τῆς πολιτείας. Δὲν εἶναι σπάνιο τὸ φαινόμενο, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, Σύνοδοι ποὺ θεωροῦνται Ὀρθόδοξοι, νὰ ἀθωώνουν τοὺς ἐνόχους καὶ νὰ καταδικάζουν τοὺς Ἁγίους. Αὐτὸ τὸ φαινόμενο, ποὺ σημαίνει διαστροφὴ τῆς Παραδόσεως ἐκ μέρους των, ποὺ ἀποκαλύπτει τὴν ἐκκοσμίκευση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου, θὰ συνεχίζεται ὅσο ὑπάρχει ἡ ἁμαρτία, καὶ φοβερὰ ἀποστασία, μέσα στὸ ράσο. Ἔτσι, λοιπόν, θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε παρενθετικά νὰ προσθέσω κάτι: Συνήθως λέγουν κάποιοι, καὶ δὲν εἶναι ἄστοχο τὸ ἐρώτημα, γιατὶ δὲν συμμετέχουν καὶ οἱ λαϊκοί, μέλη καὶ αὐτοὶ τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, εἰς τάς Συνόδους τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες τὰ ἔχουν διατάξει κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε δὲν χρειάζεται οὔτε ἐμεῖς οἱ πρεσβύτεροι, οὔτε οἱ λαϊκοὶ νὰ συμμετέχουμε στὶς Συνόδους. Διότι τότε θὰ ἀρχίσει τὸ ἐρώτημα: γιατὶ αὐτὸς καὶ ὄχι ἐγώ! Ὁ Ἐπίσκοπος μετέχει στὴ Σύνοδο, μεταφέροντας σ’ αὐτὴν αὐτούσια τὴ γνώμη τοῦ ποιμνίου του. Ὅταν, λοιπόν, κάθε Ἐπίσκοπος μέσα στὴ Σύνοδο ἐκφράζει τὴν γνώμη τῆς τοπικῆς του ἐκκλησίας, τότε συμμετέχει σ’ αὐτήν, ἔμμεσα, καὶ τὸ πλήρωμά της. Φτάσαμε ὅμως σὲ καταστάσεις, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, ποὺ ἄλλη εἶναι ἡ γνώμη τοῦ λαοῦ, ἄλλη εἶναι ἡ γνώμη τῶν πρεσβυτέρων, τοῦ κλήρου τοῦ εὐρυτέρου, ἄλλη εἶναι ἡ γνώμη τῶν Ἐπισκόπων καὶ τελικὰ ἄλλα ἀποφασίζουν οἱ Σύνοδοι. Αὐτὴ εἶναι ἡ κακοτυχία, ἡ ὁποία μᾶς δέρνει. Καὶ θὰ μοῦ ἐπιτραπεῖ ταπεινὰ νὰ ὑποβάλω γονυπετής, τὴν παράκλησή μου στὴν Ἱερὰ Σύνοδο. Ἄς πνεύσει καὶ σ’ αὐτὴν ἕνας ἀέρας Πατερικός.

Ἄς γίνει καὶ στὴ Σύνοδό μας μία ἀναγέννηση, Πατερικὴ ὅμως καὶ Ἀποστολικὴ καὶ Προφητική. Κι ἄς ἀκούει τὴ φωνὴ τοῦ ποιμνίου ἡ Σύνοδος, διότι θὰ ἔλθει ἐποχή, ὅπου οἱ ἀταξίες ποὺ συμβαίνουν στὸ πεζοδρόμιο καθημερινά, θὰ εἰσέλθουν καὶ μέσα στὴν Ἐκκλησία. Μόλις ὁλοκληρωθεῖ ὁ σχεδιαζόμενος χωρισμὸς ἘκκλησίαςΠολιτείας, μὲ τὴν πλέον ἀρνητικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου, τότε θὰ καταντήσουμε χειρότερα ἀπὸ τοὺς Παλαιοημερολογίτες. Καὶ ἄν δὲν θελήσουμε μὲ πρώτους τοὺς Ἐπισκόπους μας, τοὺς ὁποίους σέβομαι ἀπόλυτα, ἐάν δὲν θελήσουμε νὰ σωφρονισθοῦμε καὶ νὰ μὴν προκαλοῦμε τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ, θὰ φθάσουμε σὲ φοβερὲς καταστάσεις στὸ χῶρο τὸν ἐκκλησιαστικό. Δὲν εἶμαι προφήτης, ἀλλὰ ὁ Θεὸς μοῦ ἐπέτρεψε νὰ ἀσχολοῦμαι μὲ τὴν ἐπιστήμη τῆς Ἱστορίας. Ὁ ἱστορικὸς ἐργάζεται πάνω σὲ νομοτέλειες. Ὄχι λοιπὸν μὲ τὴν διαίσθηση Προφήτου, διότι εἶμαι ἀκάθαρτος καὶ ἀσήμαντος, ἀλλὰ μὲ τὴν διαίσθηση ποὺ μοῦ δίνει ὁ χῶρος τῆς Ἱστορίας, προβλέπω ὅτι ἐκεῖ θὰ καταλήξουμε. Κλείνω τὴν παρένθεση. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀπελευθερώθηκε τὸ 1343 καὶ ἀπὸ τὸ 1347 μέχρι τὸ 1359, μέχρι τὴν κοίμησή του, διετέλεσε Ἀρχιεπίσκοπος Θεσ/κης. Τὸ 1368, ὅπως εἶπα, ἡ Σύνοδος τοῦ Πατριαρχείου γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία ἐπεμβαίνει γιὰ νὰ διακηρύξει, ὄχι νὰ ἁγιοποιήσει, αὐτὰ εἶναι φράγκικα, δὲν ἔχουμε ἁγιοποίηση ἀλλὰ ἐπεμβαίνει ἡ Σύνοδος νὰ διακηρύξει τὴν ἁγιότητὰ του, τὴν ὑπάρχουσα καὶ ἀποδεικνυομένη, ὄχι ἀπὸ τὰ βιβλία του, ἀλλὰ ἀπὸ τὰ θαύματά του.

Ὁ θεσμὸς τῶν οἰκουμενικῶν συνόδων

Μιλήσαμε ὅμως στὸν τίτλο γιὰ 9η Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Ποιὰ εἶναι ἡ 9η Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, μὲ τὴν ὁποία θὰ συνδέσουμε τὴν παρουσία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ; Εἶναι γνωστὸ ἀπὸ τὴν Ἱστορία, ὅτι ἔχουμε ἐπίσημα ἑπτὰ Οἰκουμενικὲς Συνόδους. Ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος εἶναι τὸ ἀνώτερο κριτήριο τῆς ἐκκλησιαστικότητος. Γιὰ μᾶς τοὺς ὀρθοδόξους ὑψίστη μορφὴ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτεύματος εἶναι ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος. Κορυφή μας δὲν εἶναι ἕνας ἄνθρωπος, ἕνας Πάπας ἐδῶ εἶναι οὐσιαστικὴ ἡ διαφορά μας μὲ τὸν παπισμό. Οἱ Προτεστάντες τὰ κατήργησαν ὅλα, καὶ εἶναι πιὸ ἔντιμοι ἀπὸ τοὺς παπικούς. Εἶναι πιὸ ἔντιμοι, γιατὶ δὲ θέλησαν νὰ κρατήσουν τίποτε ἀπὸ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ τὸ διαστρεβλώνουν. Ὁ Παπισμὸς ὅμως ὑποκατέστησε τὴν Οἰκουμενικὴ Σύνοδο μὲ τὸν Πάπα καὶ τὴν ἔκανε ὄργανο τοῦ παπισμοῦ τὴν Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, θεραπαινίδα τῶν παπικῶν σχεδίων. Στὴν Ὀρθοδοξία ὑπάρχει καὶ θὰ ὑπάρχει μέχρι τέλους τῆς ἱστορίας, ὡς ὕψιστος θεσμὸς εἰς τὴν ζωὴν της, ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος. Ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος –οἰκουμενικὴ σημαίνει Σύνοδος ὅλου τοῦ κράτους. Κατὰ τὸν ὅρο τοῦ Ξενοφῶντος καὶ στὸ Ἑλληνικὸ Βυζάντιο, στὴν Ἑλληνική, δηλαδή, Ρωμανία, ἡ λέξη Οἰκουμένη, σημαίνει κατ’ οὐσίαν τὸ κράτος, οἰκουμενικὸς διδάσκαλος, οἰκουμενικοὶ πατέρες κ.ο.κ.. Ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, λοιπόν, εἶναι ἡ Σύνοδος ὅλου τοῦ κράτους καὶ ἀντιμετωπίζει τὰ μεγάλα προβλήματα τῆς πίστεως καὶ τάξεως τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι προϋποθέτουν κρίσεις εἰς τὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ σημαίνει ὅτι ἀπειλεῖται ἡ σωτηρία. Καὶ τότε ἔρχεται ὡς στόμα τῆς Ἐκκλησίας ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, γιὰ νὰ διακηρύξει, σὲ κάθε περίπτωση, τὴν σώζουσα Ἀλήθεια, σύμφωνα μὲ τοὺς Πατέρες, τοὺς Ἀποστόλους, τοὺς Προφῆτες καὶ τὶς Μητέρες ὅλων τῶν αἰώνων. Ἔχουμε ἐπὶ παραδείγματι τὴν 1η καὶ τὴν 2α Οἰκ. Σύνοδο, 325 καὶ 381, οἱ ὁποῖες ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ πρόβλημα, τὴ μάστιγα καλύτερα, τοῦ Ἀρειανισμοῦ καὶ τὸ Τριαδολογικὸ πρόβλημα. Ἔχουμε, λοιπόν, τὸ 381 τὴν ὁμολογία τῆς πίστεως ποὺ εἶναι τὸ «Πιστεύω», τὸ ὁποῖο ἀπαγγέλλουμε στὴν Θ. Λειτουργία καὶ σὲ πολλὲς ἄλλες ἀκολουθίες. Τὸ «Πιστεύω» εἶναι ἡ ὁμολογία τῆς πίστεως ποὺ σώζει, ποὺ ὁδηγεῖ στὴ θέωση, μὲ βάση τὶς αἱρέσεις ποὺ προέκυψαν ἀπὸ τὸν Ἀρειανισμό. Δὲν εἶναι ὁλόκληρη ἡ πίστις τῆς Ἐκκλησίας. Τὴν περασμένη Κυριακὴ πιστεύω ὅτι κι ἐδῶ, ὅπως καὶ σὲ ὅλη τὴν Ὀρθοδοξία ἀνεγνώσθη ἕνα μέρος τοῦ Συνοδικοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας. Τὸ Συνοδικὸν εἶναι ἡ συνέχεια τοῦ Συμβόλου τῆς πίστεως. Ἄρχισε νὰ συντάσσεται στὴν Σύνοδο τοῦ 843, ποὺ ἔγινε ἡ ἀναστήλωση τῶν ἁγίων Εἰκόνων, καὶ ὁλοκληρώθηκε τὸν 14ον αἰ., στὴν ἐποχὴ τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, περιλαμβάνοντας καὶ ὅλες τὶς μεταγενέστερες, μετὰ τὸ 843, αἱρέσεις. Τὸ Συνοδικὸν τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι προέκταση, ἐπέκταση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως. Ὁ μακαρίτης ὁ Κοραῆς, ὁ ὁποῖος θέλησε νὰ διαμορφώσει ὅλον τὸν ἑλληνικὸ βίο, ἔλεγε: «Δέχομαι τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, ἄρα εἶμαι Ὀρθόδοξος»! Ἀλλὰ καὶ οἱ Προτεστάντες καὶ οἱ παπικοί, ἔστω μὲ τὴν μικρὴ ἀλλαγή, ποὺ ἔχει μεγάλη σημασία βέβαια, τοῦ Filioque, τὸ ἴδιο Σύμβολο δέχονται. Ἐκεῖνο ποὺ χαρακτηρίζει τὴν Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ συνέχεια τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, καὶ σ’ αὐτὴν ἀνήκει τὸ κείμενο τοῦ Συνοδικοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀπὸ τὴν 3η μέχρι τὴν 7η Οἰκ. Σύνοδο, μέχρι τὸ 787, ἔχουμε ἀντιμετώπιση ἀπὸ τοὺς Ἁγίους μας τοῦ Χριστολογικοῦ προβλήματος. Εἶναι οἱ σχέσεις τῶν δύο φύσεων, ἀνθρωπίνης καὶ θείας εἰς Χριστόν, τῶν δύο ἐνεργειῶν, θείας καὶ ἀνθρωπίνης καὶ τῶν δύο θελήσεων, μὲ κορύφωση εἰς τὸ πρόβλημα τοῦ εἰκονισμοῦ τοῦ Θείου Λόγου. Ἄν εἶναι δυνατὸν ὁ Θεὸς Λόγος, ποὺ ἐσαρκώθη «δι’ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν», ἄν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰκονισθεῖ. Ἔχουμε μία σύγκρουση μεταξὺ τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος ποὺ δέχεται τὸν εἰκονισμό, καὶ τοῦ ἀσιατικοῦ πνεύματος, μὲ ὅλα τὰ παρακλάδια του ποὺ ἀρνεῖται αὐτὸν τὸν εἰκονισμό, ἤδη στὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Καὶ ἡ ἀπόφαση, ἡ διακήρυξη καλύτερα τῶν Ἁγίων Πατέρων (7η Οἰκ. Σύνοδος καὶ Σύνοδος τοῦ 843) εἶναι ὅτι, ἀφοῦ ὁ Θεὸς Λόγος προσέλαβε τὸν ἄνθρωπο ὁλόκληρο, ψυχὴ καὶ σῶμα, καὶ ἔχουμε ἐν Χριστῷ τέλειον ἄνθρωπον καὶ τέλειον Θεόν, εἰκονίζεται ὁ Θεῖος Λόγος, κατὰ τὴν ἀνθρώπινη φύση Του. Καὶ ἔτσι μποροῦμε νὰ ἔχουμε τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν σὲ εἰκόνες καὶ νὰ προσκυνοῦμε διὰ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τὴν θεότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ εἶναι τεράστιο ἐπίτευγμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος, τὸ ὁποῖο προσέφερε καὶ αὐτὸ τὴν παράδοσή του, γιὰ νὰ ἐκφρασθεῖ, νὰ ἐνισχυθεῖ καὶ νὰ κηρυχθεῖ σὲ ὅλο τὸν κόσμο ἡ Ὀρθοδοξία. Ἐάν εἴχαμε τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν σήμερα, (βέβαια Ἐκεῖνος ἐπέλεξε τὸ πότε θὰ ἤρχετο μέσα στὴν Ἱστορία ὡς Θεάνθρωπος), ἐάν ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς κυκλοφοροῦσε ἀνάμεσὰ μας σήμερα, θὰ μπορούσαμε μὲ μία κινηματογραφικὴ μηχανὴ ἤ μὲ μία φωτογραφικὴ μηχανὴ νὰ ἀποτυπώσουμε τὴν μορφή του, ὅπως θὰ φαινόταν ὁ ἴδιος ἀνάμεσά μας. Αὐτὸ εἶναι τεράστια νίκη, ἐπαναλαμβάνω, τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ ἡ λύσις τοῦ Χριστολογικοῦ προβλήματος. Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ 8η Οἰκ. Σύνοδος. Εἶναι ἡ Σύνοδος τοῦ 879, ἐπὶ Μ. Φωτίου. Ὁ γνωστὸς δογματολόγος καὶ δάσκαλός μας, ὁ Ἰωάννης Καρμίρης, στὴν Θεολογικὴ Σχολὴ Ἀθηνῶν, ἔλεγε ὅτι ἡ Σύνοδος τοῦ 879 ἐπὶ Μ. Φωτίου, εἶναι ἡ τελευταία πρὸ τοῦ Σχίσματος Γενικὴ Σύνοδος τῆς Ἀρχαίας Ἐκκλησίας, μὲ ὅλα τὰ γνωρίσματα Οἰκ. Συνόδου. Ἡ Σύνοδος αὐτὴ καταδικάζει τὴν δυτικὴ ἀλλοτρίωση εἰς τὴν διατύπωση τοῦ Filioque, τῆς ἐκπορεύσεως δηλαδὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν Πατέρα, ὅπως ὁ Χριστὸς μας τὸ λέει στὸ 15,26 τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου «ὅ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται» ἀλλὰ καὶ «ἐκ τοῦ Υἱοῦ». Θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε, μιλώντας γιὰ θεολογικὰ θέματα νὰ πῶ ὅτι εἶναι ὑπόθεση ὄχι ἐπαγγελματιῶν τῆς Θεολογίας, ἀλλὰ εἶναι ὑπόθεση ὅλου τοῦ Σώματος, ὅπως ἡ πίστις μας τὸν 19ο αἰ. ἦταν ὑπόθεση καὶ τοῦ ἀγραμμάτου –σχολικά Μακρυγιάννη. Χριστιανὸς Ὀρθόδοξος, ὁ ὁποῖος δὲν ζητεῖ νὰ ἐνημερωθεῖ καὶ νὰ κατανοήσει τὰ προβλήματα τῆς πίστεως, δὲν εἶναι Ὀρθόδοξος. Γι’ αὐτὸ διάφοροι χῶροι ποὺ παρουσιάζονται ὡς Ὀρθόδοξοι ἀπὸ τὸν 19ο αἰ. μέχρι σήμερα, ἀσχολοῦνται μὲ ἠθικολογικά, μὲ ἠθικιστικὰ προβλήματα καὶ νομίζουν ὅτι ἡ ἐνασχόληση μὲ τὰ δογματικά, λόγῳ τῶν σφαλμάτων τοῦ Μακράκη θὰ ὁδηγήσει σὲ παρεκτροπές. Ὄχι ἀδελφοὶ μου, μὲ ταπείνωση, μὲ φόβο Θεοῦ καὶ μὲ τὴν στήριξη τῶν Γερόντων, τῶν πνευματικῶν μας, πρέπει νὰ ἐπιδιώκουμε νὰ κατανοήσουμε τὰ θεολογικὰ προβλήματα καὶ τὴ σημασία τους. Γιατὶ τὰ λέω αὐτά;

Κάποτε ἕνας καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης, τὸ 1981 σὲ ἕνα συνέδριο (αἰωνία του ἡ μνήμη) μοῦ λέει: «Μὰ εἶναι δυνατὸν νὰ ἑρίζουμε, νὰ φιλονικοῦμε μὲ τοὺς Δυτικοὺς χριστιανοὺς γιὰ μία λεξούλα; (γιὰ τὸ Filioque). Καὶ τότε ὁ παπαΓιώργης –ὁ Θεὸς φώτισε τοῦ εἶπα ἕνα ἐπιχείρημα ποὺ τὸ κηρύσσω μέχρι σήμερα. Λέω, πώς ὑπάρχει μία φρασούλα ποὺ λέγεται βλασφημία. Βλασφημοῦμε τὸν Θεόν, τὸν Χριστὸν μας, τὴν Παναγία καὶ πολλὰ ἄλλα πρόσωπα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας πίστεως. Ὁ αἱρετικός, ἕστω καὶ μὲ μία φράση, ἐκτοξεύει συνεχῶς βλασφημία κατὰ τοῦ Θεοῦ. Πῶς εἶναι δυνατόν, λοιπόν, ἔστω καὶ σὲ ἀτελεῖς Θ. Λειτουργίες νὰ μετέχουμε μὲ τοὺς αἱρετικούς, ὅταν αὐτὸ ποὺ λέγουν, αὐτὸ ποὺ διδάσκουν, ὁ παπισμός, τὸ πρωτεῖον, τὸ ἀλάθητον, εἶναι ἐκτόξευση «κατὰ ριπάς» βλασφημιῶν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ; Ἐμεῖς μὲ τοὺς λόγους τῶν Ἁγίων μας, χωρὶς νὰ ἰσχυρίζομαι ὅτι ἐμεῖς εἴμαστε καλύτεροι ὡς ἄνθρωποι, ἀλλὰ μὲ τοὺς λόγους τῶν Ἁγίων μας ὑμνοῦ με θεαρέστως τὸν Θεόν. Ἐκεῖνοι μὲ τὰ λόγια τῶν Παπῶν καὶ τῶν ψευδοσυνόδων τους βλασφημοῦν συνεχῶς τὸν Θεό. Πῶς εἶναι δυνατόν, λοιπόν, νὰ ὑπάρξει κοινωνία; Καταλαβαίνετε τὴ σημασία καὶ μιᾶς μικρῆς λέξεως ἀκόμη. Ἄν τὸ σκεφθεῖτε ἔτσι, ὅτι κάθε αἱρετικὴ παρέκκλιση εἶναι βλασφημία κατὰ τοῦ Θεοῦ, θὰ καταλάβετε, γιατὶ οἱ Ἅγιοι Πατέρες τρέμουν κυριολεκτικά, ὅταν ἀκοῦνε τὰ λόγια τῶν αἱρετικῶν. Ἐμεῖς ἔχουμε φθάσει, μιλῶ γιὰ τὸν ἑαυτὸ μου, σὲ τέτοια ἀναισθησία, ὥστε ἀκοῦμε συνεχῶς νὰ βλασφημεῖται ὁ Θεὸς καὶ δὲ μᾶς ἐνδιαφέρει καθόλου. Εἶναι θάνατος πνευματικός, νάρκωση πνευματική! Ἡ 8η Οἰκ. Σύνοδος εἶναι ἡ σύνοδος τοῦ 879, ἡ ὁποία καταδικάζει τὸ Filioque, τὴν προσθήκη τῆς φράσεως αὐτῆς εἰς τὸ Σύμβολον καὶ κυρίως ἐκείνους ποὺ εἰσήγαγαν στὸ Σύμβολον αὐτὴ τὴν προσθήκη, δηλαδὴ τὸν φραγκικὸ κόσμο καὶ τὴν ἡγεσία του.

Ἡ διάσταση ἀνατολῆς καὶ δύσεως

Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ 9η Οἰκ. Σύνοδος. Εἶναι οἱ Σύνοδοι τῆς περιόδου τῆς ἐκρήξεως τοῦ προβλήματος ποὺ ἀφοροῦσε στὸν ἡσυχασμό. Δὲν εἶναι «ἡσυχαστικὲς ἕριδες», οἱ Φράγκοι μᾶς μάθανε νὰ τὶς λέμε ἡσυχαστικὲς ἕριδες. Εἶναι ἡ ἔκρηξη τῆς ἀντιστάσεως τῶν ἡσυχαστῶν, τῶν Ὀρθοδόξων δηλαδή, ἀπέναντι στὶς παπικὲς καὶ σχολαστικὲς προκλήσεις. Εἶναι οἱ Σύνοδοι τοῦ 1341, τοῦ 1347, τοῦ 1351, μὲ κατακλείδα τὴν Σύνοδο ποὺ ἀνέφερα πρίν, τοῦ 1368. Ἡ ἀφορμὴ ἐδόθηκε ἀπὸ τὰ προβλήματα, τὰ ὁποῖα δημιούργησε ἡ σύγκρουση τῶν δύο παραδόσεων, τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Δύσεως. Ἐπίσης σχολαστικοὶ τοῦ Βυζαντίου, τῆς Ρωμανίας, λατινίζοντες, ρίχνουν λάδι στὴ φωτιά. Ἐκεῖνα ὅμως τὰ πρόσωπα, τὰ ὁποῖα ἡγοῦνται, στὴν διασπορὰ πλανῶν εἰς τὴν Ὀρθοδοξο Ἀνατολὴ εἶναι, ὅπως ξέρετε, ὁ Βαρλαάμ ὁ Καλαβρὸς καὶ ὁ Γρηγόριος Ἀκίνδυνος ἤ Πολυκίνδυνος, ὅπως τὸν ἔλεγαν, ὁ μαθητής του. Ὁ Βαρλαάμ καὶ ὁ Ἀκίνδυνος ἀλλὰ καὶ οἱ ἄλλοι ὀπαδοί τους, μετέφεραν τὴν δυτικὴ ἀλλοτρίωση στὴν Ἀνατολή. Ἤδη στὴ Δύση εἶχε διαμορφωθεῖ ἕνας ἄλλος Χριστιανισμός, εἶχε ἀλλάξει ἡ οὐσία τοῦ Χριστιανισμοῦ μὲ τὴν ἐκκοσμίκευση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Δύση, ἡ ὁποία ἐκκοσμίκευση σαρκώνεται καὶ κορυφώνεται στὴν δημιουργία τοῦ παπικοῦ κράτους. Ἐμεῖς σήμερα, μὲ ποιὸν Πάπα μιλοῦμε; Μὲ τὸν Πάπα ἐπίσκοπο, ἔστω καὶ super ἐπίσκοπο, ὅπως θέλει νὰ ὀνομάζεται, γενικὸς ἐπίσκοπος ὑπεράνω ὅλων τῶν ἐπισκόπων ἤ μὲ τὸν Πάπα βασιλέα καὶ αὐτοκράτορα καὶ ἀρχηγὸ κράτους; Διερωτῶμαι αὐτοὶ ποὺ διεξάγουν τέτοιους διαλόγους, πότε θὰ τὸ συνειδητοποιήσουν; Δύο τινὰ συμβαίνουν. Ἤ δὲν μποροῦν νὰ τὰ καταλάβουν τὰ προβλήματα –κάτι ποὺ δὲν θέλω νὰ πιστέψω, γιατὶ διαθέτουν λογικὸ καλύτερο ἀπὸ τὸ δικὸ μου, ἤ ἀδιαφοροῦν καὶ τὰ θεωροῦν ὅλα αὐτὰ ἄνευ σημασίας, ἀσχολούμενοι μὲ κοινωνικά, μὲ πολιτικὰ καὶ διπλωματικὰ θέματα. Ἡ Δύση καὶ ὅλος ὁ Χριστιανισμὸς εἶχε ἀλλοτριωθεῖ σὲ σημεῖο ποὺ νὰ λέγει ὁ Ντοστογιέφσκυ, δύο φορές, εἰς τοὺς ἀδελφοὺς Καραμάζωφ καὶ εἰς τὸν Ἠλίθιον: Μὲ τὸν ἄθεο, ἦταν ἡ ἐποχὴ τῆς ἄθεης ἰντελιγκέντσιας εἰς τὴν Ρωσία μὲ τοὺς ἀθέους μπορῶ νὰ μιλήσω, διότι ξέρω ποῦ κινεῖται ἡ σκέψη τους καὶ ὁ λόγος τους, τὶ πιστεύουν καὶ τὶ δὲν πιστεύουν. Μὲ τὸν παπισμὸ δὲν μπορῶ νὰ μιλήσω, διότι ὁ παπισμὸς μοῦ δίνει ἀλλοτριωμένη πίστη, «μοῦ δίνει Χριστὸ ποὺ δὲν ὑπάρχει, μοῦ δίνει τὸν Ἀντίχριστο». Αὐτὸ τὸ λέγει ὁ Φιοντόρ, ὁ Θεόδωρος, δηλαδή, Ντοστογιέφσκι. Ἔτσι λοιπὸν ἡ Δύσις εἰσάγει ὅ,τι εἰσάγει, χτυπώντας τὴν καρδιὰ τῆς Ὀρθοδοξίας ποὺ εἶναι ὁ ἡσυχασμός. Ὁ ἡσυχασμὸς ὥς ἄσκηση, ὡς πρακτικὴ πνευματικότητος, συνοδεύει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς Δημιουργίας. Ἡ ἐπιστροφὴ τῶν Πρωτοπλάστων γίνεται μέσῳ τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὅπως καὶ ἡ πτῶσις τους ἦταν καρπὸς τῆς ἀρνήσεως τῆς πνευματικῆς, τῆς ἁγιοπνευματικῆς, καλύτερα, ζωῆς. Ὁ ἡσυχασμὸς μὲ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς, τὸν φωτισμὸ τῆς καρδιᾶς ἀπὸ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τὴν ἄκτιστη, καὶ μὲ τὴν θέωση, ἀνατρέπει τὴν πλάνη, τὴν ἁμαρτία μας, ἀνατρέπει τὴν τραγικότητά μας. Ἡ θεολογικὴ ταυτότητα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, εἶναι ὁ ἡσυχασμός. Συνεχίζει καὶ ἐπανεκφράζει τὴν πατερικότητα, ἀλλὰ κυρίως ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀντελήφθη τὴν ἀλλοτρίωση τῆς Δύσεως. Μία Δύση ποὺ οἱ σχολαστικοὶ οἱ δικοὶ μας τὴν ἤθελαν καὶ τότε ὡς συνομιλητὴ καὶ συνοδοιπόρο.

Ἡ θεολογία τῆς θεώσεως

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο, συνεχίζει τὸν Μ. Φώτιο. Ὁ πρῶτος ποὺ ἀντελήφθη τὴν ἀλλοτρίωση τοῦ Δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅτι εἶναι κάτι ἄλλο, ἀλλὰ ὄχι Χριστιανισμὸς τῶν Ἁγίων Πατέρων ἦταν ὁ Ἅγιος Φώτιος, μὲ τὸ περίφημο ἔργο του «Περὶ τῆς μυσταγωγίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», ποὺ εἶναι πηγὴ μέχρι σήμερα εἰς τὴν διδασκαλία καὶ στὰ συγγράμματα ὅλων τῶν θεολόγων μας περὶ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀνοίγει περισσότερο τὸν δρόμο. Εἶχε δὲ τὶς προκλήσεις τοῦ Καλαβροῦ Βαρλαάμ, ὥστε νὰ συλλάβει τὴν πλήρη ἀλλοτρίωση τῆς Δυτικῆς Θεολογίας. Ποιὰ εἶναι ἡ οὐσία τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου, ποὺ εἶναι ἡ συνέχεια τῆς πατερικότητος; Ἀνακεφαλαιώνει τοὺς Ἁγίους Πατέρες ὅλων τῶν ἐποχῶν ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ ἐπαναδιατυπώνει καὶ ἐπανεκφράζει τὴν πίστη μὲ τὰ μέσα, ποὺ τοῦ ἔδιδε ἡ ἐποχή του. Τὴν ἴδια Ὀρθοδοξία ἐκφράζει καὶ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μὲ τὴ δική του γλώσσα, μὲ τὸν δικὸ του τρόπο, μένοντας ὅμως πιστὸς στὴν θεολογικὴ ὁμολογία τῶν πατέρων τοῦ 4ου, τοῦ 5ου κ.ο.κ αἰῶνος. Δέχεται πρῶτον τὴν διάκριση οὐσίας καὶ ἐνέργειας εἰς τὸν Θεόν, τὴν ὀνομάζει «διάκρισιν θεοπρεπὴ καὶ ἀπόρρητο», ποὺ εἶναι ἡ προϋπόθεση τῆς θεώσεως. Ἐάν ἀρνηθοῦμε, ὅπως ὁ σχολαστικισμός, ἡ θεολογία τοῦ παπισμοῦ δηλαδή, τὴν διάκριση οὐσίας καὶ ἐνέργειας μένει μετέωρον τὸ θέμα τῆς θεώσεως. Πῶς θεούμεθα; Ὁ σκοπός, ὁ ἀπόλυτος σκοπὸς καὶ προορισμὸς κάθε ἀνθρώπου, ὄχι μόνο τῶν χριστιανῶν, εἶναι ἡ θέωση. Κάθε ἄνθρωπος νὰ φτάσει στὴ θέωση. «Ὁ Θεὸς πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α΄ Τιμ. 2, 4). Ἡ «ἐπίγνωση τῆς ἀληθείας» εἶναι ἡ θέωση. Νὰ ἑνωθοῦμε μὲ τὴν ἄκτιστη Χάρη τοῦ Θεοῦ. Μὲ τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ δὲν ὑπάρχει δυνατότητα ἑνώσεως. Ὑπερβαίνει πᾶσα κατάληψη ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἑνούμεθα μὲ τὴν ἄκτιστη Χάρη καὶ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ὁπότε, ἄν δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἐνέργεια, ἀλλὰ ἡ ἐνέργεια εἶναι κτιστή, ἡ μεγαλύτερη βλασφημία μετὰ τὸ Filioque εἶναι ἡ παραδοχὴ κτιστῆς χάριτος, κτιστῆς ἐνέργειας εἰς τὸν Θεόν, δὲν εἶναι δυνατὴ ἡ σωτηρία. Κτιστὴ ἐνέργεια σημαίνει, ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος. Πῶς θὰ σὲ σώσει κάτι ποὺ ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος; Ἡ ἐνέργεια τῆς Ἁγίας Τριάδος, οὔτε ἀρχὴ ἔχει, οὔτε τέλος. Εἶναι ἄναρχη καὶ ἀτελεύτητη, ὅπως ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἀφοῦ, λοιπόν, τὴν οὐσία δὲν μποροῦμε νὰ τὴν δεχτοῦμε τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ, δεχόμεθα τὴν ἐνέργειὰ Του. Χάρις, ἐνέργεια, Βασιλεία, δύναμις, ἤ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ὅλα αὐτὰ σημαίνουν τὴν ἄκτιστη ἐνέργεια ποὺ ἐκπορεύεται ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα. Σὲ κάποιο ἔργο ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸν ἡσυχαστικὸ κύκλο, ἐπιτρέψτε μου αὐτὴ τὴ στιγμὴ νὰ ὁμολογήσω τὴν ἀδυναμία μου νὰ πῶ ἄν εἶναι τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἤ ὄχι (ἀλλὰ δὲν ἔχει καμμιὰ σημασία, ἴσως ἀνήκει στὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ), ἀποσαφηνίζεται πῶς βλέπει τὸν Θεὸ ἡ Δύση, ὁ παπισμός. Βλέπει τὸν Θεὸ ὡς ἕναν δίσκο ἡλιακό, ποὺ βρίσκεται στὸν οὐρανό, ἀλλὰ οἱ ἀκτῖνες του δὲν φτάνουν στὴν γῆ. Τότε ἤ ὑπάρχει ὁ ἥλιος ἤ δὲν ὑπάρχει εἶναι τὸ ἴδιο πράγμα. Δὲν μᾶς ζεσταίνει, δὲν μᾶς ζωογονεῖ, ἀφοῦ οἱ ἀκτῖνες του δὲν φτάνουν εἰς τὸν κόσμον. Ὁ Θεὸς τῆς Ὀρθοδοξίας, τῶν Ἁγίων Πατέρων, εἶναι ἕνας ἥλιος ποὺ στέλνει τὶς ἀκτῖνες του καὶ ζωογονεῖ τὴ γῆ, καὶ ὅλη τὴν κτίση, ἁγιοπνευματικά. Ὁπότε ἀπὸ τὰ διάφορα ὑπόγεια, ἀπὸ τὴν ἁμαρτία μας, ἀπὸ τὴν πτώση μας, σπεύδουμε νὰ ἀνεβοῦμε στὴν ἐπιφάνεια τοῦ ἐδάφους, γιὰ νὰ δεχθοῦμε τὶς ζωογόνες ἀκτῖνες, ὄχι τοῦ φυσικοῦ ἡλίου, ἀλλὰ τοῦ ὑπερφυσικοῦ Ἡλίου, τοῦ Ἡλίου τῆς Δικαιοσύνης. Γι’ αὐτὸ ἔφτασε ἡ Δύση ἀπὸ τὸν Deismus, στὸν «θάνατο τοῦ Θεοῦ». Deismus τὶ σημαίνει; Θεός, Δημιουργός, ἀλλὰ ὄχι κυβερνήτης τοῦ κόσμου. Deus creator, sed non gubernator. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς εἴτε ὑπάρχει, εἴτε δὲν ὑπάρχει, δὲν ἔχει καμμία σημασία. Γι’ αὐτὸ ἀσχολεῖται ἡ Δύση μὲ κοινωνικά, μὲ ἠθικὰ προβλήματα. Ὄχι ὅτι δὲν τὰ συμμεριζόμεθα κι ἐμεῖς, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἡ κύρια προτεραιότητα τῆς πίστεώς μας. Αὐτοὶ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ ἀποτελέσματα, χωρὶς νὰ ἀναζητοῦν τὶς ρίζες, τὴν οὐσία. Ἡ Δύση, λοιπόν, ἔφτασε ἀπὸ τὸν Deismus, εἰς τὸν θάνατον τοῦ Θεοῦ. Στὴν δεκαετία τοῦ 1950 στὴν Ἀμερικὴ καὶ μετὰ στὴν Εὐρώπη ὁ θεολογικὸς κόσμος μιλεῖ γιὰ τὸν «θάνατο τοῦ Θεοῦ» καὶ γιὰ τὴν θεολογία «μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Θεοῦ». Τὶ σημαίνει θάνατος τοῦ Θεοῦ; Δὲν σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς καθ’ ἑαυτὸν πεθαίνει. Δὲν τοὺς ἀπασχολεῖ, γιατὶ ἤ ὑπάρχει ἤ δὲν ὑπάρχει ὁ Θεὸς δὲν λέει τίποτε γι’ αὐτούς. Θάνατος τοῦ Θεοῦ σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς δὲν ἔχει καμμιὰ σχέση μὲ τὴ ζωὴ μας. Ὁ Θεὸς δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ὄχι μόνο βλασφημία, πόση ἀνοησία κρύβει αὐτὴ ἡ πορεία. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μιλώντας γιὰ τὴ διάκριση οὐσίας καὶ ἐνεργείας, ὅπως ὁ Μ. Βασίλειος καὶ οἱ λοιποὶ Ἅγιοι Πατέρες, σώζει τὴν Πίστη καὶ τὴν δυναμικὴ της συγχρόνως εἰς τὴν θέωση τοῦ ἀνθρώπου. Μιλεῖ, ἐπίσης, γιὰ τὴν οὐσία τοῦ Θαβωρίου Φωτός. Στὴν συζήτηση μὲ τοὺς σχολαστικοὺς καὶ τὸν Βαρλαάμ ἐτέθη τὸ θέμα τοῦ Θαβωρίου Φωτός. Τὶ φῶς εἶναι; κτιστὸ ἤ ἄκτιστο; Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος μᾶς λέγει ὅτι καὶ στὸ Σινᾶ καὶ στὸ Θαβώρ καὶ στὴν Πεντηκοστὴ ἔχουμε τὴν ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὡς ἄκτιστο φῶς. Ἡ αἵρεση εἶναι ποὺ προκαλεῖ ὅλα αὐτὰ τὰ προβλήματα. Ὁ Βαρλαάμ ὁ Καλαβρὸς ἐχαρακτηρίζετο σοφός. Εἶχε σπουδάσει στὴν Ρώμη μαθηματικά, φιλοσοφία. Ἦταν οὑμανιστής, ἀνθρωπιστής. Γιὰ νὰ καταλάβετε αὐτὸ τὸ θέμα, παραπέμπω σὲ μιὰ πρόσφατη μελέτη τοῦ ἀγαπητοῦ ἀδελφοῦ καὶ συναγωνιστοῦ, τοῦ πατρὸς Θεοδώρου Ζήση, Καθηγητοῦ στὴν Θεσσαλονίκη (εἶναι καὶ αὐτὸς τώρα ὁμότιμος ὅπως καὶ ὁ ὁμιλῶν αὐτὴ τὴ στιγμή) εἰς τὸν Ὀρθόδοξον Τύπον. Σὲ τρεῖς συνέχειες ἀναλύει τὸ ἄν ὁ Μέγας Φώτιος ἦταν ἀνθρωπιστής, ὅπως διάφοροι φιλοσοφοῦντες θέλουν νὰ τὸν παρουσιάσουν. Δὲν θὰ ἐπιμείνω περισσότερο γιατὶ θέλω νὰ ὁλοκληρώσω αὐτὲς τὶς σκέψεις. Ἦρθε, λοιπόν, ὁ Βαρλαάμ ὁ Καλαβρὸς ἀπὸ τὴ Μεγάλη Ἑλλάδα, τὴν Καλαβρία. Ἦρθε καὶ ἔγινε καθηγητὴς εἰς τὴν Κων/πολη. Δέχτηκε μεγάλες τιμές. Μάλιστα ἐξεπροσώπησε τὴν Ὀρθοδοξία σὲ μιὰ Σύνοδο στὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰ. εἰς τὴν Avinion τῆς Γαλλίας, ὅπου οἱ πάπες μέσα στὶς συγκρούσεις τους ἦταν ἐξόριστοι. Ὁ Παλαμᾶς διέγνωσε ἀμέσως τὸν αἱρετικὸ τρόπο σκέψεως τοῦ Βαρλαάμ. Κάποιος μοναχός, γιὰ νὰ καταλάβετε τὶ σημαίνει Ἅγιος καὶ Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, κάποιος μοναχὸς ἔδωσε στὸν Ἅγιο Γρηγόριο ἕνα κείμενο περὶ Ἁγίου Πνεύματος, κατὰ τοῦ filioque, τὸ ὁποῖο εἶχε γράψει ὁ Βαρλαάμ. Καὶ ὅλοι πίστευαν ὅτι εἶναι ἡ κορυφὴ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ παραδόσεως. Μόλις διάβασε λίγες γραμμὲς ὁ Ἅγιος Γρηγόριος λέει «εἶναι αἱρετικὸ τὸ κείμενο». Ἔκανε τὸν ἀντιπαπικὸ ὁ Βαρλαάμ, ἀλλὰ ἡ μέθοδος τὴν ὁποία ἀκολουθοῦσε προέδιδε τὴν ἐξάρτησή του ἀπὸ τὴν πτώση τοῦ παπισμοῦ, ἀπὸ τὴν σχολαστικὴ φιλοσοφία. Διότι ἡ σκέψη του στηρίζονταν σὲ συλλογισμοὺς ἀνθρωπίνους καὶ ὄχι στὴν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στὴν Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη καὶ στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ φιλοσοφία, λοιπόν, γιὰ τὸν Βαρλαάμ εἶχε λυτρωτικὴ σημασία, λυτρωτικὸ χαρακτήρα, καὶ ζητοῦσε οὔτε λίγο οὔτε πολὺ τὴν ἐκφιλοσόφηση τῆς πίστεως. Ἔπρεπε δηλαδή, ἔλεγε ὁ Βαρλαάμ, νὰ γίνει κανεὶς φιλόσοφος, γιὰ νὰ μπορέσει νὰ σωθεῖ. Ἕνας «ἐλιτισμός» στὸν χῶρο τῆς πίστεως, στὸν χῶρο τῆς σωτηριολογίας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀπαντοῦσε ὅτι ὁ Θεὸς πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι, εἴτε ξέρουμε γράμματα, εἴτε δὲν ξέρουμε. Ἔχουμε μιὰ ἄλλη παιδεία μέσα στὴν καρδιὰ μας, τὴν παιδεία καὶ τὴν νουθεσίαν τοῦ Θεοῦ. Καὶ δὲν στηριζόμαστε στὰ ἀνθρώπινα γράμματα. Τώρα κατανοεῖτε γιατὶ κατεδίκασα ὅλα τὰ πτυχία ποὺ μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ μπόρεσα νὰ ἀποκτήσω. Μηδὲν καὶ κάτω τοῦ μηδενὸς εἰς τὴν σωτηρία. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ ἄνοιγμα τῆς καρδι ᾶς σ’ αὐτὴ τὴ Χάρη εἶναι ἡ δυνατότητα τῆς σωτηρίας μας καὶ ὄχι τὰ γράμματα. Ὄχι ἡ ἐπίδειξη γνώσεων. Ὅλα αὐτὰ μποροῦν νὰ ὠφελήσουν σὲ πρακτικὰ θέματα, νὰ κηρύξεις καλύτερα, νὰ χρησιμοποιήσεις μιὰ ὑψηλότερη γλώσσα, ἀλλὰ τὶς περισσότερες φορές, τὰ προσόντα αὐτὰ τὰ κοσμικὰ γίνονται ἡ ἀφορμὴ τῆς πτώσεώς μας. Διότι «φυσιοῦται» ὁ ἄνθρωπος. Ἀποκτᾶ ὁ ἄνθρωπος ἔπαρση, στηριζόμενος εἰς τὶς γήινες γνώσεις του. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴ συνέχεια γίνεται ὑπερασπιστὴς τοῦ μοναχισμοῦ, τοῦ μοναχισμοῦ τῆς πατερικῆς παραδόσεως, τὸν ὁποῖον πολεμοῦσε ὁ Βαρλαάμ. Ξέρετε ἡ Δύση εἶχε χάσει τὸν αὐθεντικὸ μοναχισμό, ὅπως εἶχε χάσει καὶ τὴν ἀληθινὴ θεολόγηση. Ἡ ἀληθινὴ θεολόγηση περνάει μέσα ἀπὸ τὴν ἀσκητικὴ πραγματικότητα καὶ πράξη, δηλαδὴ ἡ Θεολογία εἶναι καρπὸς ἀσκήσεως, ἀνοίγματος τοῦ ἀνθρώπου στὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἡ Θεολογία δὲν εἶναι ὑπόθεση διανοητική. Ὅταν σπούδαζα στὴ Δύση, ἔμαθα τὴν φράση «lavoro da tavolino», ἐργασία τοῦ τραπεζιοῦ, τοῦ γραφείου. Δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ Θεολογία. Ἡ Θεολογία γεννιέται μέσα στὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὸν φωτισμὸ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Διαφορετικὰ συντάσσουμε ὡραῖα κείμενα, τὰ ὁποῖα ὅμως δὲν μποροῦν νὰ μᾶς ὁδηγήσουν στὴν Θεολογία, διότι δὲν εἶναι καρπὸς ἁγιοπνευματικῆς ἐμπειρίας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴ συνέχεια εἶναι ὁ Θεολόγος τῆς Θείας Χάριτος. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ, λέγει, εἶναι ἄκτιστη, δὲν εἶναι δημιουργημένη χάρις, κτιστὴ χάρις, gratia creata. Οἱ θεούμενοι εἶναι οἱ αὐθεντίες καὶ ὄχι τὰ κείμενα. Αὐτὸ τὸ εἶχε ὑποστηρίξει πρῶτον ἕνας μικρασιάτης Θεολόγος, Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας στὸ κέντρον τῆς Εὐρώπης, στὸ Λούγδουνον, τὴν Λυών, ὁ Ἅγιος Εἰρηναῖος, τὸν 2ο αἰ. Ὅτι αὐθεντίες στὴν Ἐκκλησία δὲν εἶναι τὰ κείμενα, ἀλλὰ εἶναι ὁ θεούμενος, ὁ ἅγιος. Αὐτὸς εἶναι αὐθεντία. Ὁ προφήτης, ὁ Ἀπόστολος, ὁ Πατέρας καὶ ἡ Μητέρα ὅλων τῶν αἰώνων. Αὐτὸς ποὺ φτάνει στὴν θέωση. Οἱ θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας, λοιπόν, εἶναι οἱ θεόπτες, εἶναι οἱ προφῆτες ποὺ ὀνομάζονται στὴν Παλαιὰ Διαθήκη «Ροέ» ἀπὸ τὸ ἑβραϊκὸ ρῆμα «ραά» (αὐτὸ δὲν εἶναι ἐπίδειξη, εἶναι γνωστότατο). Τὸ ρῆμα «ραά» σημαίνει βλέπω. Προφῆτες εἶναι οἱ βλέποντες. Τὶ βλέπουν; Τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τὴν ἄκτιστη. ( Ἔχει ἕνα σπουδαῖο βιβλίο ὁ σεβαστὸς καὶ ἀγαπητὸς συναγωνιστής, ὁ π. Ἱερόθος Βλάχος, Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου: «Οἱ βλέποντες»). Ἔτσι, λοιπόν, οἱ Θεολόγοι εἶναι οἱ θεόπτες. Οἱ Θεολόγοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ βλέπουν τὸ ἄκτιστο φῶς, αὐτοὶ ποὺ φθάνουν εἰς τὴν θεοπτίαν. Καὶ κάτι ἄλλο. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος ζητοῦσε τὴν ἐκφιλοσόφηση τῆς πίστεως καὶ τόνιζε ἰδιαίτερα τὶς φιλοσοφικὲς γνώσεις τοῦ ἀνθρώπου ὡς παράγοντα σωτηριολογίας, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἱεραρχεῖ τὴν σοφία παιδεία. Ἔχουμε, διδάσκει, τὴν θύραθεν, τὴν κοσμικὴ σοφία παιδεία ποὺ παίρνουμε στὰ σχολεῖα, καὶ τὴν ἐσωτερικὴ σοφία παιδεία ποὺ παίρνουμε μέσα ἀπὸ τὸν πνευματικὸ ἀγώνα. Ὁπότε, λοιπόν, αὐτὸ περνάει στὸ Συνοδικὸν τῆς Ὀρθοδοξίας ἐξ ἀφορμῆς τοῦ Ἰωάννου τοῦ Ἰταλοῦ καὶ ἄλλων νοθευτῶν τῆς πίστεως. Εἶναι τὸ περίφημο ἐκεῖνο: «τοῖς τὰ ἑλληνικὰ διεξιοῦσι μαθήματα, οὐ πρὸς παίδευσιν μόνον, ἀλλὰ καὶ ταῖς ματαίαις αὐτῶν γνώμαις ἑπομένοις καὶ ὡς ἀληθέσι πιστεύουσι, ἀνάθεμα»! Τὸ ἀνάθεμα δὲν εἶναι, ὅπως νομίζουν πολλοί, κατάρα. Τὸ ἀνάθεμα σημαίνει χωρισμός. Οἱ ἀναθεματιζόμενοι δὲν ἀνήκουν στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ ὀρθὰ πρέπει νὰ ἐκφωνεῖται «πᾶσι τοῖς αἱρετικοῖς ἀνάθεμα». Τὰ γράμματα, δηλαδή, δὲν μᾶς σώζουν. Τὸ πρόβλημα εἶναι νὰ μελετᾶς φυσική, ἀστροφυσική, καὶ νὰ νομίζεις ὅτι αὐτὸ μπορεῖ νὰ σὲ σώσει. Ἄλλο ἡ ἐκπαίδευση τοῦ ἀνθρώπου, (αὐτὰ καθορίζονται ἀπὸ τὸν Γρηγόριον τὸν Θεολόγον τὸν 4ο αἰώνα) καὶ ἄλλο τὸ θέμα τῆς σωτηρίας, τῆς αἰωνιότητὸς μας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς διακρίνει δύο σοφίες, δύο γνώσεις. Ὅπως καὶ ὅλοι ὅσοι ἀκολουθοῦν τὴν παράδοση ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο καὶ τὸν Ἰάκωβο τὸν Ἀδελφόθεο μέχρι τὸν Εὐγένιο Βούλγαρη. Δέχεται ὅτι ἡ Ἀποκάλυψις εἶναι ὑπέρ κατάληψιν. Δέχεται ὅτι ἡ Ἀποκάλυψις τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Ἀληθινὸς Λόγος τοῦ Θεοῦ. Θὰ σᾶς πῶ δὲ κάτι ποὺ κάποιους θὰ τοὺς ξενίσει. Ἐμεῖς λέμε συνήθως ἡ Βίβλος, ἡ Ἁγία Γραφὴ περιέχει τὸ Λόγο τοῦ Θεοῦ. Δὲν εἶναι ἡ Βίβλος ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ εἶναι καταγραφὴ τῆς Ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ στὴν καρδιὰ τῶν Ἁγίων, τῶν Προφητῶν καὶ τῶν Ἀποστόλων. Ὁ Θεὸς δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ γλῶσσα ἀνθρώπινη. Ὁ Θεὸς δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ κείμενα. Ὁ Θεὸς ἐπικοινωνεῖ, εἰσερχόμενος διὰ τοῦ Ἀκτίστου Φωτὸς Του μέσα στὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος φθάνει νὰ γίνει δεκτικὸς τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως ἡ Βίβλος δὲν εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ καθεαυτόν, εἶναι «λόγος περὶ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ». Προηγεῖται ἡ Ἀποκάλυψη τῆς καταγραφῆς της, τοῦ γράμματος, τῆς Βίβλου. Πιστεύω νὰ ἔγινα κατανοητός.

Ἐκεῖ μᾶς ὁδηγεῖ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. Ἐμεῖς μιλοῦμε συνεχῶς γιὰ τὴν Γραφὴ ὡς τὸν Λόγον τοῦ Θεοῦ. Εἶναι «λόγος γιὰ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ». Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ φανέρωση τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ μέσα στὴν καρδιὰ τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ ὅλων τῶν Ἁγίων.

Ἡ μέλλουσα πανορθόδοξος σύνοδος

Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, οἱ Σύνοδοι τοῦ 14ου αἰῶνος διατυπώνουν τὴν θεολογία περὶ τῆς Θείας Χάριτος. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση δέχεται αὐτὲς τὶς Συνόδους ὡς 9η Οἰκουμενικὴ καὶ πανορθόδοξα γίνεται αὐτὸ ἀποδεκτὸ ἀπὸ γνωστοὺς Θεολόγους. Διότι καὶ ἡ Σύνοδος αὐτή, ὅπως καὶ ἡ 8η τὸ 879, διαφοροποιοῦν ριζικὰ τὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, στὴν πατερικὴ συνέχειά της, ἀπὸ τὸν χριστιανισμὸ τῆς Δύσεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, λοιπόν, μὲ τὴν θεολογία του, καρπὸ τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στὴν φωτισμένη ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καρδιὰ του, εἶναι ὁ Πατέρας τῆς 9ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἕνα ἐπίκαιρο ἐρώτημα εἶναι: Ἡ μέλλουσα νὰ συνέλθει πανορθόδοξος Σύνοδος τὶ θὰ κάνει; Ἑτοιμάζεται αὐτὴ ἡ Σύνοδος, γιὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσει, ὅπως διαβάζουμε καὶ ὅπως βλέπουμε, στὴν ἀποδοχὴ τοῦ παπισμοῦ καὶ τοῦ Προτεσταντισμοῦ ὡς αὐθεντικῶν χριστιανισμῶν. Αὐτὸ εἶναι τὸ τραγικό. Εὔχομαι νὰ μὴ γίνει ποτέ. Ἀλλὰ ἐκεῖ ὁδηγοῦνται τὰ πράγματα. Ἐάν, λοιπόν, συνέλθει ἡ Πανορθόδοξος Σύνοδος, ποὺ θὰ ἔχει τὸν χαρακτήρα γιὰ μᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἐάν συνέλθει καὶ δὲν δεχθεῖ μεταξὺ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων τὴν 8η καὶ τὴν 9η, θὰ εἶναι ψευδοσύνοδος. Ὅπως ἡ Σύνοδος Φεράρας Φλωρεντίας. Καὶ τότε ἐπεβλήθη ἀπὸ κάποιους δεσποτάδες Ἀνατολικοὺς καὶ Δυτικούς, ἐπεβλήθη ἡ Σύνοδος Φεράρας Φλωρεντίας, ἀλλὰ ἦταν ἀρκετὴ ἡ ἀντίσταση ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι κάποιων κορυφῶν τῆς παραδόσεώς μας, ὅπως ὁ Ἅγιος Μάρκος ὁ Εὐγενικός, ὥστε τελικὰ νὰ χαρακτηριστεῖ ψευδοσύνοδος. Αἱρετικὴ Σύνοδος, ἀποτυχημένη Σύνοδος, ἡ Σύνοδος Φεράρας Φλωρεντίας. Ἡ μέλλουσα νὰ συνέλθει, λοιπόν, Πανορθόδοξος Σύνοδος θὰ κριθεῖ σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο. Ἐάν παρακάμψει αὐτὲς τὶς δύο Συνόδους ποὺ τοποθετοῦν τὴν ὀρθοδοξία ἀπέναντι στὸν Δυτικὸ χριστιανισμό. Ἐκεῖ εἶναι τὸ κρίσιμο ἐρώτημα. Αὐτοὶ θέλουν νὰ παρουσιάσουν τὴν ἑνότητα, ὅτι ὁ Δυτικὸς Χριστιανισμὸς εἶναι παράλληλη μορφὴ τῆς Ὀρθοδοξίας τῶν Ἁγίων Πατέρων. Ἐκεῖ κάποιοι ἐργάζονται, πρὸς τὰ ἐκεῖ κάποιοι θέλουν νὰ ὁδηγήσουν. Ὁ Θεὸς ὅμως εἶναι πάνω ἀπὸ ὅλους μας. Ἕνα ψευδοεπιχείρημα, λοιπόν, ποὺ κυκλοφορεῖται στὸ χῶρο τῆς δικῆς μας Θεολογίας, τῆς Ἀκαδημαϊκῆς Θεολογίας, εἶναι ὅτι οὐδεμία Οἰκουμενικὴ Σύνοδος κατεδίκασε τὸν Δυτικὸ Χριστιανισμό. Καὶ ὅμως ἔχουμε δύο Οἰκουμενικὲς Συνόδους, τοῦ 879 καὶ ἐκείνης τοῦ 14ου αἰῶνος, ποὺ διαφοροποιοῦν τὴν Ὀρθοδοξία ἀπὸ τὸν Δυτικὸ Χριστιανισμό. Εἶναι τραγικό! Δὲν ἐπιχαίρω, οὔτε θριαμβολογῶ. Ἡ ἐπιθυμία ὅλων μας πρέπει νὰ εἶναι νὰ συναντηθοῦμε στὴν ἑνότητα τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων ὅλων τῶν αἰώνων. Διαφορετικὰ κάθε ἕνωση θὰ εἶναι ψευδένωσις καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ θὰ καταστρέφει καὶ θὰ διαστρέφει κάθε προσπάθεια, εἰλικρινὴ προσπάθεια, ποὺ θέλει νὰ ὁδηγηθεῖ στὸ θέμα τῆς σωτηρίας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐλέγχει τὴν σημερινὴ κατάσταση τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὑπάρχει σύγχυση. Σχετικοποίηση τῆς πίστεως, πολιτικοὶ συμβιβασμοί. Οἱ διάλογοι οἱ ἐκκλησιαστικοὶ εἶναι ἀπομίμηση τῶν πολιτικῶν συζητήσεων. Ἔτσι, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς γι’ αὐτὸ δὲν γίνεται εὐχάριστα δεκτός ἐμπνέει διάθεση ὁμολογίας καὶ μαρτυρίου ἀκόμη, ἄν ὁ Θεὸς τὸ ἐπιτρέψει, στὴν ἐποχὴ μας. Βοηθεῖ, ἐπίσης, στὴ συνέχεια τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ἡ ἐπανέκφραση τῆς Πίστεως μὲ τὰ μέσα κάθε ἐποχῆς δὲν ἔχει τίποτε τὸ κοινὸ μὲ τὴν ἀναζητούμενη ἀπὸ δικούς μας θεολόγους Οἰκουμενιστὲς «ἐπανερμηνεία» τῆς πίστεως. Δὲν εἶναι θέμα ἐπανερμηνείας, πῶς θὰ κατανοήσουμε λ.χ. τὸ παπικὸ πρωτεῖο. Συγγνώμη γιὰ τὴν φράση, καὶ ὁ σκύλος χορτάτος καὶ ἡ πίτα ἀφάγωτη! Μὰ εἶναι αὐτὰ σοβαρὰ πράγματα, ὅταν παίζουμε «ἐν οὐ παικτοῖς»; Ὅταν παίζουμε μὲ τὴ σωτηρία; Ὅταν παίζουμε μὲ τὴν αἰωνιότητα; Διαγράφουμε ὅλους τοὺς Ἁγίους ἐν ὀνόματι τῶν Ἁγίων. Διότι τὸ πνεῦμα, τὸ ὁποῖον κυριαρχεῖ, εἶναι νὰ ἐκθειάζουμε τοὺς Ἁγίους. Κι ὅπως, μακαρίτης τώρα, Ἀρχιεπίσκοπος ἔλεγε: Δεχόμεθα τὸν Μάρκο τὸν Εὐγενικὸ καὶ τὸν τιμᾶμε. Ἐκεῖνος ἔτσι ἔπρεπε νὰ μιλήσει στὴν ἐποχή του, ἐμεῖς μιλοῦμε μὲ τὸν δικό μας τρόπο στὴν δική μας ἐποχή. Κάτι παρόμοιο ἐλέχθη. Ὁ Χριστὸς ὅμως εἶναι πάντα ὁ αὐτὸς «παρατεινόμενος εἰς τοὺς αἰῶνες». Καὶ ἡ πίστη ποὺ σώζει εἶναι μία συνταγή, ἕνα φάρμακο ποὺ δὲν ἀλλοιώνεται, δὲν δέχεται ἀλλαγές. Εἶναι μία καὶ ἑνιαία ἡ πίστις. Ἡ ἀποδοχὴ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν ἐμπειρία τῶν Ἁγίων, γιὰ νὰ γίνει καὶ δική μας ἐμπειρία. Ἡ κατανόηση, λοιπόν, τῶν Ἁγίων, ὅπως ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, θέτει τὸ πρόβλημα τῆς ἀποδοχῆς τῆς γλώσσας τῶν Ἁγίων. Ἡ γλώσσα τῶν Ἁγίων εἶναι ἡ ἔκφραση τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Μὲ αὐτὴ τὴ σκέψη καταλήγω κι εὔχομαι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς νὰ συνοδεύει τὴ ζωὴ μας. Καλὸν τὸ ὑπόλοιπον Στάδιον τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ Καλὴ Ἀνάσταση!